Zadania typu „WYJAŚNIJ”

Zadania typu „Wyjaśnij” bardzo często pojawiają się w arkuszach maturalnych. Po analizie wyników maturalnych okazuje się, że tego typu zadania ciągle sprawiają sporo problemów. Czasami wynika to z braku podstawowej wiedzy biologicznej uczniów, co wywołuje trudności w udzieleniu poprawnej merytorycznie odpowiedzi; czasami natomiast brak punktu za tego typu zadanie wynika z niekompletnie udzielonej odpowiedzi, tzn. z braku jakiegoś elementu składowego, który powinien znaleźć się w odpowiedzi. 

Wg „Informatora o egzaminie maturalnym z biologii” CKE, maturzysta odpowiadający na pytanie typu „Wyjaśnij…?”, powinien za pomocą krótkiej odpowiedzi, przedstawić zależności lub związki czasowe, przestrzenne, przyczynowo-skutkowe (rozpoznając przyczynę i skutek oraz wskazując drogę, która prowadzi od przyczyny do skutku). 

Moja rada dla Was: Jeżeli w arkuszu maturalnym lub na sprawdzianie, pojawi się pytanie z czasownikiem operacyjnym „Wyjaśnij”, należy udzielić odpowiedzi, która musi składać się z 3 elementów: 

1) przyczyny, 

2) opisu 

3) skutku. 

Przeanalizujmy teraz bardzo dokładnie jedno pytanie typu „Wyjaśnij”

Pytanie: Wyjaśnij, dlaczego komórki mięśniowe mają liczne mitochondria?
Składniki odpowiedzi	Moja wskazówka	Moja przykładowa odpowiedź
1)  Przyczyna	Początek udzielanej odpowiedzi jest powtórzeniem, przekształceniem pytania;	Komórki mięśniowe, mają liczne mitochondria…
2)  Opis	Środkowa część odpowiedzi, wskazuje drogę, która prowadzi od przyczyny do skutku, czyli zawiera informację, która przedstawia zależność lub związek. Często zawiera odpowiedź na pytania: po co?, dlaczego ?	… ponieważ w mitochondriach uwalniana jest energia w postaci ATP, czyli im więcej mitochondriów, tym więcej uwalnianej jest energii…
3)  Skutek:	Ostatnia część odpowiedzi nawiązuje do przyczyny, zatacza swoisty krąg; zawiera informację, która zamyka wyjaśnianie zagadnienia, poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie: i co z tego wynika?	… a komórki mięśniowe mają duże zapotrzebowanie na energię, gdyż wykorzystują ją do skurczu mięśnia.

Przykładowe pytania i odpowiedzi:

Pytanie	Odpowiedź
	Przyczyna	Opis	Skutek
Wyjaśnij, dlaczego małe dzieci i niemowlęta mają większe zapotrzebowanie na witaminę D?	Małe dzieci i niemowlęta mają większe zapotrzebowanie na witaminę D…	... ponieważ witamina D odpowiada za wchłanianie jonów wapnia do kości, dzięki czemu kości prawidłowo się rozwijają, wydłużają…	… a u małych dzieci i niemowląt następuje najintensywniejszy wzrost i rozwój organizmu, w tym wydłużanie się kości…
Wyjaśnij, dlaczego pepsyna nie działa w dwunastnicy?	Pepsyna nie działa w dwunastnicy…	… ponieważ w dwunastnicy panuje zasadowe środowisko, a optimum działania pepsyny to pH kwasowe…	… więc w dwunastnicy, gdzie pH jest inne, pepsyna staje się nieaktywna i nie może działać.
Wyjaśnij, dlaczego czad nie jest gazem trującym dla owadów?	Czad nie jest gazem trującym dla owadów…	… ponieważ owady nie posiadają barwnika oddechowego, czyli hemoglobiny, odpowiedzialnej za transport  tlenu, gdyż mają system tchawkowy…	…dlatego czad nie może zablokować hemoglobiny, więc nawet jeżeli będzie obecny w powietrzu to będzie nieszkodliwy dla owadów.
Wyjaśnij, dlaczego rośliny motylkowe stosuje się w rolnictwie jako „zielony nawóz”?	Rośliny motylkowe stosuje się jako nawozy zielone …	… ponieważ, dzięki bakteriom brodawkowym mają wysoką zawartość związków azotowych i podczas ich rozkładu, do gleby uwalniane są duże ilości tych związków, które użyźniają glebę …	… związki te, są łatwo pobierane z gleby przez rosnące tam rośliny, dzięki czemu plonowanie tych roślin będzie znacznie wyższe.